เทวสภาวณฺณนา

[294] สุธมฺมายํ สภายนฺติ สุธมฺมาย นาม อิตฺถิยา รตนมตฺตกณฺณิกรุกฺขนิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตสภายํ ฯ ตสฺสา กิร ผลิกมยา ภูมิ, มณิมยา อาณิโย , สุวณฺณมยา ถมฺภา, รชตมยา ถมฺภฆฏิกา จ สงฺฆาตา จ, ปวาฬมยานิ วาฬรูปานิ, สตฺตรตนมยา โคปานสิโย จ ปกฺขปาสกา จ มุขวฏฺฏิ จ, อินฺทนีลอิฏฺฐกาหิ ฉทนํ, โสวณฺณมยํ ฉทนปีฐํ, รชตมยา ถูปิกา, อายามโต จ วิตฺถารโต จ ตีณิ โยชนสตานิ, ปริกฺเขปโต นวโยชนสตานิ, อุพฺเพธโต ปญฺจโยชนสตานิ, เอวรูปายํ สุธมฺมายํ สภายํฯ

ธตรฏฺโฐติอาทีสุ ธตรฏฺโฐ คนฺธพฺพราชา คนฺธพฺพเทวตานํ โกฏิสตสหสฺเสน ปริวุโต โกฏิสตสหสฺสสุวณฺณมยานิ ผลกานิ จ สุวณฺณสตฺติโย จ คาหาเปตฺวา ปุรตฺถิมาย ทิสาย ปจฺฉิมาภิมุโข ทฺวีสุ เทวโลเกสุ เทวตา ปุรโต กตฺวา นิสินฺโนฯ

วิรูฬฺหโก กุมฺภณฺฑราชา กุมฺภณฺฑเทวตานํ โกฏิสตสหสฺเสน ปริวุโต โกฏิสตสหสฺสรชตมยานิ ผลกานิ จ สุวณฺณสตฺติโย จ คาหาเปตฺวา ทกฺขิณาย ทิสาย อุตฺตราภิมุโข ทฺวีสุ เทวโลเกสุ เทวตา ปุรโต กตฺวา นิสินฺโนฯ

วิรูปกฺโข นาคราชา นาคานํ โกฏิสตสหสฺเสน ปริวุโต โกฏิสตสหสฺสมณิมยานิ มหาผลกานิ จ สุวณฺณสตฺติโย จ คาหาเปตฺวา ปจฺฉิมาย ทิสาย ปุรตฺถิมาภิมุโข ทฺวีสุ เทวโลเกสุ เทวตา ปุรโต กตฺวา นิสินฺโนฯ

เวสฺสวโณ ยกฺขราชา ยกฺขานํ โกฏิสตสหสฺเสน ปริวุโต โกฏิสตสหสฺสปวาฬมยานิ มหาผลกานิ จ สุวณฺณสตฺติโย จ คาหาเปตฺวา อุตฺตราย ทิสาย ทกฺขิณาภิมุโข ทฺวีสุ เทวโลเกสุ เทวตา ปุรโต กตฺวา นิสินฺโนติ เวทิตพฺโพฯ

อถ ปจฺฉา อมฺหากํ อาสนํ โหตีติ เตสํ ปจฺฉโต อมฺหากํ นิสีทิตุํ โอกาโส ปาปุณาติฯ ตโต ปรํ ปวิสิตุํ วา ปสฺสิตุํ วา น ลภามฯ สนฺนิปาตการณํ ปเนตฺถ ปุพฺเพ วุตฺตํ จตุพฺพิธเมวฯ เตสุ วสฺสูปนายิกสงฺคโห วิตฺถาริโตฯ ยถา ปน วสฺสูปนายิกาย, เอวํ มหาปวารณายปิ ปุณฺณมทิวเส สนฺนิปติตฺวา ‘‘อชฺช กตฺถ คนฺตฺวา กสฺส สนฺติเก ปวาเรสฺสามา’’ติ มนฺเตนฺติฯ ตตฺถ สกฺโก เทวานมินฺโท เยภุยฺเยน ปิยงฺคุทีปมหาวิหารสฺมิํเยว ปวาเรติฯ

เสสา เทวตา ปาริจฺฉตฺตกาทีนิ ทิพฺพปุปฺผานิ เจว ทิพฺพจนฺทนจุณฺณานิ จ คเหตฺวา อตฺตโน อตฺตโน มนาปฏฺฐานเมว คนฺตฺวา ปวาเรนฺติฯ เอวํ ปวารณสงฺคหตฺถาย สนฺนิปตนฺติ ฯ

เทวโลเก ปน อาสาวตี นาม ลตา อตฺถิฯ สา ปุปฺผิสฺสตีติ เทวา วสฺสสหสฺสํ อุปฏฺฐานํ คจฺฉนฺติฯ ปาริจฺฉตฺตเก ปุปฺผมาเน เอกวสฺสํ อุปฏฺฐานํ คจฺฉนฺติฯ เต ตสฺส ปณฺฑุปลาสาทิภาวโต ปฏฺฐาย อตฺตมนา โหนฺติฯ ยถาห –

‘‘ยสฺมิํ, ภิกฺขเว, สมเย เทวานํ ตาวติํสานํ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร ปณฺฑุปลาโส โหติ, อตฺตมนา, ภิกฺขเว, เทวา ตาวติํสา ตสฺมิํ สมเย โหนฺติ – ‘ปณฺฑุปลาโส โข ทานิ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร, น จิรสฺเสว ปนฺนปลาโส ภวิสฺสตี’ติฯ ยสฺมิํ, ภิกฺขเว, สมเย เทวานํ ตาวติํสานํ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร ปนฺนปลาโส โหติ, ขารกชาโต โหติ, ชาลกชาโต โหติ, กุฏุมลกชาโต โหติ, โกรกชาโต โหติฯ อตฺตมนา, ภิกฺขเว, เทวา ตาวติํสา ตสฺมิํ สมเย โหนฺติ – ‘โกรกชาโต ทานิ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร น จิรสฺเสว สพฺพปาลิผุลฺโล ภวิสฺสตี’ติ (อ. นิ. 7.69)ฯ

สพฺพปาลิผุลฺลสฺส โข ปน, ภิกฺขเว, ปาริจฺฉตฺตกสฺส โกวิฬารสฺส สมนฺตา ปญฺญาส โยชนานิ อาภาย ผุฏํ โหติ, อนุวาตํ โยชนสตํ คนฺโธ คจฺฉติฯ อยมานุภาโว ปาริจฺฉตฺตกสฺส โกวิฬารสฺสา’’ติฯ

ปุปฺผิเต ปาริจฺฉตฺตเก อาโรหณกิจฺจํ วา องฺกุสกํ คเหตฺวา นมนกิจฺจํ วา ปุปฺผาหรณตฺถํ จงฺโกฏกกิจฺจํ วา นตฺถิ, กนฺตนกวาโต อุฏฺฐหิตฺวา ปุปฺผานิ วณฺฏโต กนฺตติ, สมฺปฏิจฺฉนกวาโต สมฺปฏิจฺฉติ, ปเวสนกวาโต สุธมฺมํ เทวสภํ ปเวเสติ, สมฺมชฺชนกวาโต ปุราณปุปฺผานิ นีหรติ, สนฺถรณกวาโต ปตฺตกณฺณิกเกสรานิ นจฺจนฺโต สนฺถรติ, มชฺฌฏฺฐาเน ธมฺมาสนํ โหติฯ

โยชนปฺปมาโณ รตนปลฺลงฺโก อุปริ ติโยชเนน เสตจฺฉตฺเตน ธารยมาเนน, ตทนนฺตรํ สกฺกสฺส เทวรญฺโญ อาสนํ อตฺถริยติฯ ตโต เตตฺติํสาย เทวปุตฺตานํ, ตโต อญฺญาสํ มเหสกฺขเทวตานํฯ อญฺญตรเทวตานํ ปน ปุปฺผกณฺณิกาว อาสนํ โหติฯ

เทวา เทวสภํ ปวิสิตฺวา นิสีทนฺติฯ ตโต ปุปฺเผหิ เรณุวฏฺฏิ อุคฺคนฺตฺวา อุปริ กณฺณิกํ อาหจฺจ นิปตมานา เทวตานํ ติคาวุตปฺปมาณํ อตฺตภาวํ ลาขารสปริกมฺมสชฺชิตํ วิย กโรติฯ เตสํ สา กีฬา จตูหิ มาเสหิ ปริโยสานํ คจฺฉติฯ เอวํ ปาริจฺฉตฺตกกีฬานุภวนตฺถาย สนฺนิปตนฺติฯ

มาสสฺส ปน อฏฺฐทิวเส เทวโลเก มหาธมฺมสวนํ ฆุสติฯ ตตฺถ สุธมฺมายํ เทวสภายํ สนงฺกุมาโร วา มหาพฺรหฺมา, สกฺโก วา เทวานมินฺโท, ธมฺมกถิกภิกฺขุ วา, อญฺญตโร วา ธมฺมกถิโก เทวปุตฺโต ธมฺมกถํ กเถติฯ อฏฺฐมิยํ ปกฺขสฺส จตุนฺนํ มหาราชานํ อมจฺจา, จาตุทฺทสิยํ ปุตฺตา, ปนฺนรเส สยํ จตฺตาโร มหาราชาโน นิกฺขมิตฺวา สุวณฺณปฏฺฏญฺจ ชาติหิงฺคุลกญฺจ คณฺหิตฺวา คามนิคมราชธานิโย อนุวิจรนฺติฯ เต – ‘‘อสุกา นาม อิตฺถี วา ปุริโส วา พุทฺธํ สรณํ คโต, ธมฺมํ สรณํ คโตฯ สงฺฆํ สรณํ คโตฯ ปญฺจสีลานิ รกฺขติฯ มาสสฺส อฏฺฐ อุโปสเถ กโรติฯ มาตุอุปฏฺฐานํ ปูเรติฯ ปิตุอุปฏฺฐานํ ปูเรติฯ อสุกฏฺฐาเน อุปฺปลหตฺถกสเตน ปุปฺผกุมฺเภน ปูชา กตาฯ ทีปสหสฺสํ อาโรปิตํฯ อกาลธมฺมสวนํ การิตํฯ ฉตฺตเวทิกา ปุฏเวทิกา กุจฺฉิเวทิกา สีหาสนํ สีหโสปานํ การิตํฯ ตีณิ สุจริตานิ ปูเรติฯ ทสกุสลกมฺมปเถ สมาทาย วตฺตตี’’ติ สุวณฺณปฏฺเฏ ชาติหิงฺคุลเกน ลิขิตฺวา อาหริตฺวา ปญฺจสิขสฺส หตฺเถ เทนฺติฯ ปญฺจสิโข มาตลิสฺส หตฺเถ เทติฯ มาตลิ สงฺคาหโก สกฺกสฺส เทวรญฺโญ เทติฯ

ยทา ปุญฺญกมฺมการกา พหู น โหนฺติ, โปตฺถโก ขุทฺทโก โหติ, ตํ ทิสฺวาว เทวา – ‘‘ปมตฺโต, วต โภ มหาชโน วิหรติ, จตฺตาโร อปายา ปริปูริสฺสนฺติ, ฉ เทวโลกา ตุจฺฉา ภวิสฺสนฺตี’’ติ อนตฺตมนา โหนฺติฯ

สเจ ปน โปตฺถโก มหา โหติ, ตํ ทิสฺวาว เทวา – ‘‘อปฺปมตฺโต, วต โภ, มหาชโน วิหรติ, จตฺตาโร อปายา สุญฺญา ภวิสฺสนฺติ , ฉ เทวโลกา ปริปูริสฺสนฺติ, พุทฺธสาสเน ปุญฺญานิ กริตฺวา อาคเต มหาปุญฺเญ ปุรกฺขตฺวา นกฺขตฺตํ กีฬิตุํ ลภิสฺสามา’’ติ อตฺตมนา โหนฺติฯ ตํ โปตฺถกํ คเหตฺวา สกฺโก เทวราชา วาเจติฯ ตสฺส ปกตินิยาเมน กเถนฺตสฺส สทฺโท ทฺวาทส โยชนานิ คณฺหาติฯ อุจฺเจน สเรน กเถนฺตสฺส จ สกลํ ทสโยชนสหสฺสํ เทวนครํ ฉาเทตฺวา ติฏฺฐติฯ เอวํ ธมฺมสวนตฺถาย สนฺนิปตนฺติฯ อิธ ปน ปวารณสงฺคหตฺถาย สนฺนิปติตาติ เวทิตพฺพาฯ

ตถาคตํ นมสฺสนฺตาติ นวหิ การเณหิ ตถาคตํ นมสฺสมานา ฯ ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตนฺติ สฺวากฺขาตตาทิเภทํ ธมฺมสฺส สุธมฺมตํ อุชุปฺปฏิปนฺนตาทิเภทํ สงฺฆสฺส จ สุปฺปฏิปตฺตินฺติ อตฺโถฯ

อฏฺฐยถาภุจฺจวณฺณนา

[296] ยถาภุจฺเจติ ยถาภูเต ยถาสภาเวฯ วณฺเณติ คุเณฯ ปยิรุทาหาสีติ กเถสิฯ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโนติ กถํ ปฏิปนฺโน? ทีปงฺกรปาทมูเล อฏฺฐ ธมฺเม สโมธาเนตฺวา พุทฺธตฺถาย อภินีหรมาโนปิ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโน นาม โหติฯ

ทานปารมี, สีลปารมี, เนกฺขมฺมปารมี, ปญฺญาปารมี, วีริยปารมี, ขนฺติปารมี, สจฺจปารมี, อธิฏฺฐานปารมี, เมตฺตาปารมี, อุเปกฺขาปารมีติ กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ อิมา ทส ปารมิโย ปูเรนฺโตปิ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโนฯ

ขนฺติวาทิตาปสกาเล, จูฬธมฺมปาลกุมารกาเล, ฉทฺทนฺตนาคราชกาเล, ภูริทตฺตจมฺเปยฺยสงฺขปาลนาคราชกาเล, มหากปิกาเล จ ตาทิสานิ ทุกฺกรานิ กโรนฺโตปิ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโนฯ เวสฺสนฺตรตฺตภาเว ฐตฺวา สตฺตสตกมหาทานํ ทตฺวา สตฺตสุ ฐาเนสุ ปถวิํ กมฺเปตฺวา ปารมีกูฏํ คณฺหนฺโตปิ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโนฯ ตโต อนนฺตเร อตฺตภาเว ตุสิตปุเร ยาวตายุกํ ติฏฺฐนฺโตปิ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโนฯ